Türkiye’nin son Şam büyükelçisi Önhon: Suriye ile süreç belli bir olgunluğa erişti

Mahmut Hamsici – BBC Türkçe

Türkiye ile Suriye içinde, ilişkilerin normalleşmesine yönelik bir süreç yürütülmüş olduğu iddiaları son yıllarda sık sık kamuoyunun gündeme geliyor.

Geçtiğimiz hafta yaşanmış olan gelişmeler ise ‘sürece’ dair tartışmaları derinleştirdi.

Reuters haber ajansı yayımladığı bir haberinde, Ulusal İstihbarat Teşkilatı Başkanı Hakan Fidan ve Suriyeli mevkidaşı Ali Memlük’ün son dönemde Şam’da görüşmeler yaptığını bildirdi.

Türkiye’de habere resmi kaynaklardan bir yalanlama gelmedi.

Özgürlük gazetesi ise Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan’ın, Şanghay İşbirliği Örgütü’nün Semerkant zirvesinde yapmış olduğu bir konuşmada, “Keşke Esed Özbekistan’a gelseydi, görüşürdüm” söylediğini yazdı.

Bu gelişimleri BBC Türkçe’ye yorumlayan, Türkiye’nin diplomatik ilişkiler kesilmeden önceki son Şam Büyükelçisi olan Ömer Önhon, sürecin belirli bir olgunluğa eriştiğinin görüldüğünü belirtiyor.

“Büyükelçinin Bakış açısından Suriye” adlı bir kitabı da bulunan Önhon, şimdi beklenenin görüşmelerin siyasal zemine taşınması bulunduğunu söylüyor.

Önhon, Reuters’ın haberine yalanlama gelmemesi sebebiyle bu haberin doğru olarak kabul edilebileceği kanısında.

Buradan hareketle Önhon, ortadaki sürecin belli bir olgunluğa ulaştığı yorumunu yapıyor:

“Cumhurbaşkanı Erdoğan’ın Ağustos ayında Soçi’den dönerken yapmış olduğu açıklamalar ve arkasından da Dışişleri Bakanı Mevlüt Çavuşoğlu’nun açıklamaları, Suriye ile Türkiye içinde bir süreç başlatıldığını açıkça ortaya koyuyordu. Mevzu, kamuoyunun gündemine o şekilde getirildi. Cumhurbaşkanı o açıklamayı yaptığına nazaran görüşmeler daha o zamandan belli bir olgunluğa erişmişti. Sonrasında iktidar mevzuyu gündeme getirdikten sonrasında baktı ki fazlaca tepki de olmadı.

“Süreç belli bir olgunluğa erişmiş olmalı ki danışma başkanları düzeyinde,  üstelik de Şam’da görüşüldüğü açıklandı. Bir de bizim danışma başkanımızın Türkiye’deki konumunu göz önünde bulundurduğunuz süre bunun önemini oldukça iyi idrak etmek mümkün.”

Önhon, “Ortada ciddi bir süreç var fakat kolay bir süreç mi? O şekilde olmasına olanak yok zira ortada o denli ciddi problemler var ki. Bunlar kolay kolay çözülebilecek meseleler değil. Dolayısıyla oldukça engebeli bir yolda aşama kaydediyor fakat süreç devam ediyor” diyor.

Peki Önhon’a nazaran normalleşmenin önündeki en büyük engeller neler?

Önhon, ortada fazlaca mesele bulunduğunu belirtmekle beraber bunların en önemlilerini dört başlıkta topluyor:

“Birincisi, Türkiye’nin muhalefete verdiği destek. Muhalif örgütlerin siyasal olarak etkinlik gösterdikleri yer, Türkiye. Bunlar ne olacak?

“İkincisi, güvenliğimiz sebebiyle Suriye toprakları içinde askerlerimiz bulunuyor. Yabancı bir ülkenin topraklarında konuşlu bu askerlerimiz ne olacak? Suriye’nin bu mevzuda doğal ciddi itirazları var.

“Üçüncüsü YPG meselesi var. Bunlar önümüzdeki dönemde ne olacak?

“Türkiye’deki sığınmacıların geri dönmesi gündemin başlıca maddelerinden biri. İç siyasetteki temel gündem maddelerinden biri. Fakat geri dönüşler o denli kolay bir iş değil. Bu insanoğlu on bir senedir memleketlerinden uzakta. Bunlar ne olacak?”

Konuların zorluğuna karşın bir yerden başlanması icap ettiğini belirten Önhon, o başlangıcın yapıldığı kanısında.

Ankara’nın, son dönemde, içinde mesele bulunan bazı ülkelerle ilişkileri normalleştirmeye çalmış olduğu görülüyor.

“Birçok ülkeyle ilişkiler bozuldu, bugün iktidar, bunun sürdürülebilir bir yol olmadığını algı etmiş olmalı ki aramızın bozuk olduğu ülkelerde ara düzeltme hamlelerini başlattı. Ilkin Mısır, İsrail, Birleşik Arap Emirlikleri, Suudi Arabistan ile hamleler başlatıldı” diyen Önkol, Suriye ile ilişkilerin düzeltilmesinin ise fazlaca daha hususi yanları olacağı kanısında:

“Suriye ile ilişkilerin Türkiye’yi direkt etkileyen iki boyutu var. Bunlardan bir tanesi güvenlik meselesi. Şu demek oluyor ki YPG, PKK vs. İkincisi de sığınmacılar meselesi. Bizim ne Mısır’la, ne İsrail’le, ne Birleşik Arap Emirlikleri ile bu şekilde meselelerimiz var. Suriye’yle olan bu güvenlik ve sığınmacılar meseleleri, insanların oy verme yönelimleri üstünde etkili olabilecek mevzular. Dolayısıyla bu kadar tehlikeli sonuç bir seçim öncesinde güvenlik ve sığınmacılar mevzusunda bir şey yapabilmek yada bir şey yapabilecek şeklinde görünmek hükümet açısından fazlaca mühim.”

Önhon, önümüzdeki dönemde normalleşme yolunda sürecin derinleşmesi için iki tarafın da karşılıklı olarak atması ihtiyaç duyulan adımlar bulunduğunu söylüyor.

Eski büyükelçi bazı örnekler veriyor: 

“İki tarafın atması ihtiyaç duyulan adımlar birbirine bağlı. Örneğin Suriyeliler “Türk askeri topraklarımızdan çekilmeli” diyorlar. Esasen bizim taraf bunu açık açık söylemiş oldu, bizim orada kalıcı olma şeklinde bir niyetimiz yok. Bizim askerlerimiz şu anda oradaki güvenlik boşluğundan doğan tehditlere karşı Suriye’de bulunuyorlar. Bu güvenlik boşluğu doldurulmuş olduğu ve tehditler ortadan kalktığı süre çekileceğiz diyorlar. Türkiye oradan doğal ki çekilecektir fakat eğer bizim boşalttığımız bölgeler gene ya YPG ya IŞİD tarafınca doldurulup bizim topraklarımıza tehdit teşkil edecekse bu şekilde bir adımı atmak için erken demek değil midir?

“Diğer taraftan sığınmacılar mevzusu… Biz sığınmacıların artık ülkelerine geri dönmeleri icap ettiğini düşünüyoruz. Harp sonlanmış oldu, kalıcı sulh ve istikrar da sağlanması için çabalanıyor fakat geri dönmeleri için oradaki şartların uygun olması lazım. Burada da doğal Türkiye’nin beklentisi Esad’ın o şartları oluşturması ve dönecek olan sığınmacıların bu şekilde bir tehdit, bir çekince görmeden oraya gidebilmeleri. Yoksa çekince görürlerse aslına bakarsan gitmezler. Bir de gidip de çekince görürlerse derhal geri dönerler.”

Önhon, sürecin nereye evrilebileceğiyle ilgili bundan sonrasında beklenenin görüşmelerin siyasal zemine taşınması olacağı görüşünde:

“Bu işler hep aşama aşama gider. İstihbarat başkanları muhtemelen daha ziyade güvenlik alanında neler yapılabileceği konusunu görüşüyorlardır. Bir de görüşmelerin siyasal zemine taşınmasını ele alıyorlardır. Siyasal zemin nedir? Siyasal zeminde, üst düzey devlet görevlilerinin; dışişleri bakan yardımcıları olabilir, dışişleri bakanlarının kendileri olabilir, bir araya gelip hitabı beklenir.

“Örneğin Çavuşoğlu bundan bir yıl kadar evvel ne dedi? Belgrad’da koridorda Suriye Dışişleri Bakanı Faysal Mikdad’la tesadüfen karşılaştığını söylemiş oldu. Bir ihtimal son Birleşmiş Milletler toplantılarında da birbirlerine rastlantı ederler olmaz mı? Eğer orası eğer olmazsa, ondan sonraki ilk internasyonal ortamda, onun marjında bir ihtimal bir araya gelebilirler. Bunlar belli olmaz. Bunlar, olayların, aralarında meydana getirilen görüşmelerin hangi düzeye geldiği ile siyaseten ne kadar kabul edilebilir olduğuyla bağlantılı şeyler.”