Siyaset Bilimci Prof. Dr. Tanju Tosun: Altılı Masa’yı adaylık tartışması sarsabilir

Ayşe Sayın | Ankara

Güçlendirilmiş Parlamenter Sistem mutabakatını imzalayan karşıcılık partilerinin oluşturduğu Altılı Masa, ikinci tur toplantıların ilkini CHP lideri Kemal Kılıçdaroğlu’nun ev sahipliğinde 2 Ekim’de gerçekleştirecek.

İlk tur görüşmelerde yeni hükümet sistemi, seçim güvenliği, göç-göçmen politikaları, kamu kurumlarının yapılandırılması şeklinde mevzu başlıklarında uzlaşma elde eden Altılı Masa önünde, cumhurbaşkanı adayını belirleme, geçiş süreci yol haritası, seçim ittifakı şeklinde mühim mevzu başlıkları duruyor.

Sadece ikinci tur görüşmeler öncesinde, adaylık ve iktidara gelinmesi halinde iyi mi tutum alınacağı mevzusunda meydana getirilen açıklamalar sebebiyle yaşanmış olan tartışmalar, “Masada çatlak mı var, masa dağılıyor mu?”  sorularını da bununla beraber getirdi.

Politika Bilimci Prof. Dr. Tanju Tosun, CHP, İYİ Parti, Gelecek Partisi, DEVA Partisi, Mutluluk Partisi ve Demokrat Parti’nin oluşturduğu Altılı Masa’ya ilişkin tartışmalar, seçim sonucuna ihtimaller içinde etkilerine ilişkin BBC Türkçe’nin sorularını yanıtladı.

Altılı Masa’nın ilk tur görüşmelerinde sanki daha iyimser bir hava vardı, “Yarının Türkiyesi’ni kurma” şeklinde kuvvetli bir hedef ortaya kondu. Şimdi siyasal parti yöneticilerinin yapmış olduğu açıklamalar üstünden bir gelirim havası var. Adaylık tartışması mı masayı geriyor?

Şimdi bilhassa ikincil, ikincil politik aktörlerin bazen yapmış oldukları açıklamalar, ister istemez masayı oluşturan partilerin liderlerinin ve parti teşkilatlarının nezdinde bazı sual işaretleri oluşturmakta. ‘Bir emrivaki mi yapılacak?’ şeklinde.

Örnek olarak CHP açısından baktığımızda, sayın Kılıçdaroğlu’nun kendisinin açıkça ifade etmese de, ya kimi oldukca yakınında olan adların yada teşkilattan bazı oyuncuları emrivaki mi yapıyorlar, bir dayatma mı yapıyorlar? “Zihinlerinde aday adını Kılıçdaroğlu diye netleştirmişler. Fakat buradan, adeta bir kamuoyu baskısı oluşturup, önümüze bu süreci o şekilde taşımak istiyorlar…” Bu şekilde bir endişeleri olduğu kanaatindeyim ben.

Liderler bu tür değerlendirmeler karşısında seslerini çıkarmıyorlar fakat onların altındaki ikinci, üçüncü derecedeki politik erkek oyuncular anında refleks gösteriyorlar. Anında gösterilen bu refleks, ister istemez bazı Altılı Masa’yı oluşturan partilerin hem kendi içinde hem partiler içinde da bir dalgalanmaya yol açıyor. Dışarıdan izleyen mütevazi yurttaşlar olarak ne oluyor, süreç ilerlemeyecek mi, kopacak mı,  diye bir sual soruyoruz.

Fakat şunu görüyorum; ikinci, üçüncü politik aktörlerin açıklamalarından sonrasında liderler bunu bir halde toparlıyorlar. Fakat aralarında da konuşmuyorlar anladığım kadarıyla bu meseleyi. Doğrusu niçin bu şekilde oluyor, buna bilhassa dikkat etmemiz gerekir diye aralarında konuşmak yerine, medya vesilesiyle bir halde konuşulmuş oluyor. Bu da diyalog sürecinde bazı sual işareti uyandırıyor.

Bülent Kuşoğlu’nun “Kılıçdaroğlu aday eğer olmazsa masa dağılır” açıklaması büyük münakaşa yarattı. Masa bu aşamadan sonrasında dağılır mı? Yoksa 6 parti artık birbirine mahkum mu?

Bu saatten sonrasında masanın dağılma ihtimalinin oldukça düşük bulunduğunu düşünürüm. Zira burada prosedürel şekilde ilerliyorlar ve benim izlediğim kadarıyla bu ortak aday belirlemeyi ajandalarının seçim yaklaştığı zamana bırakıyorlar. Bu çerçevede, doğal ki birbirlerine mahkum değiller.

Bilhassa CHP, İYİ parti, onun haricinde DEVA, Mutluluk, Gelecek Partisi beraber yürümeleri durumunda, parlamentoda temsil edilme potansiyelleri, bu iki parti dışındaki partilerin de mevcut. Burada güçleri birleştirmek suretiyle, hem parlamentoda kuvvetli şekilde temsil, hem de cumhurbaşkanlığı seçimini kazanma isteği var bunların. Doğrusu birbirlerine mahkum olma durumu söz mevzusu değil.

Oldukça davranışlarında ölçülü hareket ediyorlar. Bazen itimat kaybı kırılmasından ziyade,  “Acaba başka ajandalar var mı?” diye izliyorlar, kolluyorlar. Zira burada strateji direkt doğruya ortaklaşa iş halinde seçime gitmeleri durumunda, tüm tarafların kazanması esasına dayalı bir görüşme yürütüyor.

Altılı Masa’daki liderlerden birinin aday olarak çıkması durumunda, milletvekilliği anlamında bilhassa ufak partilere en fazla milletvekilliği sağlayacak şekilde bir ittifak stratejisi olacağını düşünüyorum ben.

Doğrusu karşılıklı tavizler veriyorlar. Fakat bu karşılıklı tavizlerin sonucunda en fazla kazancı elde etmeye yönelik bir strateji izliyorlar. Bu nedenledir ki, hepsi birbirlerine karşı, evet nazik fakat ince eleyip sık dokuyorlar diyebiliriz.

Doğal taşlı yola yeni girildi şeklinde de bir hava var. Meral Akşener, oldukca iddialı şekilde Çarşamba günü “Eğer aklı başlangıcında, sağduyulu, akıllı, stratejik seyahat yapabilirsek, 13. Cumhurbaşkanı Millet İttitfakı’nın talibi olacak” diyordu. Sizce Millet İttifakı yada Altılı Masa akıllı bir strateji yürütüyor mu?

Bakıldığında, akıllı bir strateji yürütülüyor fakat, partilerin yapısal unsurları içinde, genel başkanlardan sonrasında aşağı doğru inildikçe, politik erkek oyuncular kendi liderlerinin cumhurbaşkanı olması taraftarı aslına bakarsak.

Sayın Akşener aslına bakarsak anladığım kadarıyla bir ileti da veriyor. Her türlü dayatmaya karşı bulunduğunu net bir halde dün meydana gelen (Çarşamba günkü) açıklamasıyla  beyan etti. Dayatma olmayacak. Doğrusu zamanı ulaştığında bunu tartışacağız değerlendireceğiz ve kazanacak adayın kim olacağına ilişkin verilere bakılırsa hareket edip uzlaşacağız. Aksi taktirde dayatma karşısında ortak bir aday belirleme ihtimali birazcık azca olabilir. Bu şekilde bir ileti vermek istiyor aslına bakarsak.

CHP, Kılıçdaroğlu’nun adaylığını mı dayatıyor? Akşener’in tepkisi buna mı?

Altılı Masa’da oy tabanı itibariyle en kuvvetli parti CHP ve onun Genel Başkanı Kılıçdaroğlu. İktidara susamış bir parti teşkilatları var. Cumhurbaşkanı makamı, bir partinin genel başkanının ulaşabileceği en üst makam. Hem icraat hem de parti için de politik prestij meselesi.

Hal bu şekilde olunca, bir dayatma olması imkansız doğal fakat aşırı duygu yüklü bir dışavurum var. Bu şekilde bakmak gerekir. Yoksa dayatılsa dahi, dayatmanın bir netice üretmeyeceğini CHP’li  politikacılar, teşkilatlar da biliyordur. Zira o, masadan ortaklaşa çıkacak bir karar.

CHP’liler adaylık meselesine duygusal bakıyorlar, prestij olarak bakıyorlar ve CHP’yi, genel başkanlarını görmek istedikleri yer bağlamında bakıyorlar.

İktidar kanadı, Altılı Masa’yı “5 benzemez” diye eleştiriyor. Erdoğan, “alternatifimiz yok” diyerek seçimi kazanma riski olmadığını söylemiş oldu. Dünya örneklerine de bakıldığında, bu şekilde değişik ideoloji, hayata bakış farkı olan bir masa oluşumunun başarı şansı nedir, topluma itimat verebiliyor mu?

Bugün gelinen nokta itibariyle bakıldığında kamuoyu araştırmalarına yansıyan bulgular seçmenin net bir halde alternatif arayışında bulunduğunu ve bu alternatifi en azından 5-6 partiye birden verdiğini görüyoruz. Doğrusu aritmetik toplamları itibariyle bakıldığında, alternatif var. Aslına bakarsan rekabetçi demokratik sistemlerde siyasetin meşruiyeti alternatiflerin çokluğuna bağlıdır.

Macaristan’daki seçim başarısızlığı o değişik partilerin ideolojik anlamda değişik siyaset önermelerinden falan değil, orada sürecin kampanyasını iyi yönetemediklerini düşünüyorum. Aday seçimi, adayın niteliği anlamında sorun bulunduğunu düşünüyorum. Yoksa İtalya’da da, Almanya’da da, İskandinav vatanlarında de ideolojik anlamda değişik olan partilerin koalisyon yöntemiyle iktidara gelmeleri, doğrusu siyasal ittifak yapmaları mümkün.

Fakat burada temel sorun, bir tek seçim ittifakı olarak mı bakıyor partiler? Seçim ittifakı kafi değil, kesinlikle ve kesinlikle siyasal ittifaka evrilmesi gerekiyor.

Zira  güçlendirilmiş parlamenter sistem şeklinde topyekûn sistem değişikliği iddiasında bulunuyorsanız ve uzun süreden beri Türkiye’nin daha iyi yönetilmesine yönelik politikalar üstünde çalışıyorsanız ve bu mevzuda şimdiye dek “bu  politikalarda uzlaşamıyoruz” diye bir ses yükselmiyorsa, bence birbirine benzemeyen bu partilerin en azından Türkiye’nin temel sorunlarını çözme mevzusunda asgari düzeyde uzlaştıkları ve bu uzlaşmayla siyasal ittifaka evrileceğini düşünüyorum.

Aksini düşünmek bugüne dek, bu masanın dağılmasını gerektiriyordu. Masa dağılırsa, 5-6 benzemezin ideolojik farklılıklarından değil, maalesef en yumuşak karnı olan adaylık mevzusunda bir sarsıntı yaşanabilir.

Yoksa İYİ Parti’nin açıklamış olduğu, birkaç ay ilkin Umut Özlale hocamızın, yoksulluğu önlemeyle ilgili, CHP’nin aile destekleri sigortası şeklinde… Bu tarafıyla bakıldığında hiçbiri kapalı iktisat taraftarı değil, hepsi piyasa ekonomisi taraftarı. Piyasa ekonomisini iyi mi sosyalleştireceksiniz, iyi mi daha adaletli dağıtım politikalarıyla uygulayacaksınız?

Demokratikleşme mevzusunda en küçük bir sorun yok. Din, inanç özgürlüğü mevzusunda GPS (Güçlendirilmiş Parlamenter Sistem) raporuna yansıyan, elde edilmiş kazanımlardan hiçbir şekilde geri dönüş olamayacağını taahhüt altına aldılar. Dolayısıyla yola çıkış anlamında ideolojik olarak birbirine benzemeyenler, bir araya geldiler ve benzemeyen noktalardan oldukca, benzeyen noktalar şu anda masada. Bu şekilde bir izlenim yaratıyor.

En mühim sorun burada adaylık meselesi. Fakat buraya kadar taşıdıktan sonrasında ben masanın devrilme ihtimalini oldukca düşük olarak düşünürüm. O yapılırsa esasen alaturka siyasetinin uzlaşmadan uzak, geçmişteki niteliğiyle ilişkilendiririm. Aslolan bence Altılı Masa’nın alternatifi yoktur, Türkiye’nin bu dar koridordan çıkması için.

Bir de HDP ile ilişkiler meselesi var. CHP’li Gürsel Tekin, “HDP’li bakan olabilir” diyor, İYİ Parti, “olduğum yerde olması imkansız” diyor. HDP’den Kılıçdaroğlu’nun adaylığına destek mesajları geliyor. Bu değişik tutumlar Kürt seçmende iyi mi bir tesir yaratıyor?

Benim anladığım kadarıyla Kürt seçmenlerin,  bilhassa Altılı Masa içinde İYİ Parti’nin HDP’ye bakışı mevzusunda bir rahatsızlığı var. Fakat bu rahatsızlığa karşın, seçim sonrası kazanımları için, doğrusu bu kazanımlardan kastettiğim demokratikleşme alanında atılacak adımların üreteceği kazanımlar anlamında, bu düzenin devamı yerine, şimdilik kendilerine mesafeli duran, yakınlaşmayan bir partinin seçim sonrasında daha makule gelebileceğini düşündüklerini hissediyorum ben.

Doğal HDP meseleye birazcık daha değişik yaklaşıyor. HDP, “bizimle yan yana gelmekten çekinen partilerle işimiz olmaz” şeklinde yaklaşıyor. Masada yok fakat HDP’de bilhassa seçim sonrasında elini güçlendirmeye yönelik bir strateji olarak düşünüyorum.

Kürt seçmenin politik bilinci oldukça yüksek, uyarılmış oy kullanmıyorlar genel olarak, hem de stratejik oy kullanma eğilimleri oldukça yüksek. Ve elde edecekleri kazanımlara bakacaklar. Kazanımlar da söylem referanslı değil de, HDP’nin seçim sürecinde dillendireceği taleplere Altılı Masa partileri iyi mi bakıyorlar? Ben daha ziyade bunu izleyeceklerini düşünüyorum HDP seçmeninin.

Altılı Masa’nın da  muhtemelen bazı demokratikleşme ekseninden kampanya sürecinde Kürt yurttaşların haklarını bir halde dillendireceğini düşünüyorum. Fakat masadaki tüm partilerin kırmızı çizgisi PKK’nın bir terör örgütü olarak kabul edilmesi ve teröre silahlı eyleme siyasal şiddete tamamen karşılar. HDP’den de bu adımı atmasını bekliyorlar.

İYİ Partide şöyleki bir görüş var: “Seçim ikinci tura duracak, HDP kendi adayını çıkarsın.” Karşıcılık açısından sizce bu daha mı avantajlı?

Niye İYİ parti o şekilde istiyor yada düşünüyor? HDP’nin Altılı Masa’nın adayını destek sunar şeklinde bir idrak oluşmasını istemiyor. Zira kendileri açısından bumerang tesiri, ters tesir yaratmasın… Birazcık o şekilde bakıyor İYİ Parti.

Fakat ben  partizan siyasal patronaj, clientalist bazı duygular sebebiyle ve rejimin neredeyse rekabetçi otoriterizmden, tam otoriterizme kayma riskinin olduğu şu dönemde, ikinci tura bırakılacak bir seçimde, bilhassa kararsız ya da hala zihninde bazı sual işareti olan seçmenin ne yapılıp ne edilip iktidar tarafınca yanlarına –ki ödüllendirme, korkutma olabilir- çekilme riski var. Dolayısıyla ikinci tura kalmayacak bir formülün hayata geçirilmesinin daha doğru bulunduğunu düşünüyorum.

Kemal Kılıçdaroğlu, Ekrem İmamoğlu, Mansur Yavaş  yada Ali Babacan’ın söylediği şeklinde “7. bir isim mi?” Sizce aday olarak,  en avantajlı isim kim?

Kamuoyu araştırmalarında öne çıkan üç aday var: Kemal Bey, Mansur Bey ve Ekrem Bey. Üç ismin de kazanma ihtimalinin yüksek bulunduğunu düşünüyorum. Zira burada oldukca sert, keskin politik bir kutuplaşma olduğundan ülkede, kutuplaşma iktidar-muhalefet bloklarının oylarının donmasına yol açtı, oyların hareket kabiliyeti düştü.

Bu saatten sonrasında hangi siyaset uygulanırsa uygulansın, hangi vaat yapılırsa yapılsın, karşıcılık tarafınca iktidara, iktidar tarafınca muhalefete oy geçişlerinin yaşanmasını düşük küçük bir ihtimal olarak görürüm.

Doğrusu yeni koşullarda 35-65, 40-60 şeklinde bir Cumhur İttifakı-Millet İttifakı donmuş dengesi var. O nedenle cumhurbaşkanı adayının kim olduğu mühim değil. Üç isim de kazanır diyorum. Fakat sorun hangi adayın kazanacağı değil, hangi adayın ne tür vaatlerle Türkiye’nin yaşamış olduğu bu sorunları aşma mevzusunda seçmen için en cazip adres olacağı.

Temmuzda ücretli kesimlere meydana getirilen zamlar, toplumsal konut projesi şeklinde adımların iktidarda toparlanmaya yol açmış olduğu konuşuluyor. Sizce bu tür projeler seçmen davranışını iyi mi etkiliyor?

Bu mevzuda Türkiye’de internasyonal gösterim olarak çıkmış birkaç tane ciddi yazı var. Şimdi o geçmiş makalelere şöyleki bir göz attığımızda, TOKİ  projelerinin bilhassa mahalli seçimlerde iktidar partisine yaradığını, hatta Türkiye’de konut edindirme politikasının bir siyasal patronaj aracı olarak iktidar partisinin tabanını genişlettiği şeklinde bir netice ortaya çıkıyor.

Doğrusu, “bu tesir yapmaz” diye bir iddiada bulunmak eldeki bilimsel nitelikli verilere bakılırsa mümkün değil. Fakat TOKİ’nin bazı negatif projelerini de dikkate almak gerekir. Bir de şunu merak ediyorum: Bu son TOKİ projesinde herhangi bir oy artışı sağlamaya yönelik seçilmiş ilçeler var mı, bu kadar stratejik olarak AKP ve Cumhur İttifakı’nın oylarını arttırmaya yönelik ilçeler gözetilerek mi seçildi yoksa ihtiyaca binaen mi seçildi?

Doğrusu bir miktar arttırılabilir, birkaç puan arttırdığı görülüyor geçmiş AKP dönemindeki TOKİ projeleri sebebiyle. Fakat netice atama edecek kadar kuvvetli bulunduğunu düşünmüyorum bu tür projelerin.

Bir de doğal 20 senelik bir iktidarın yıpranma koşulları dikkate alındığında, gidişatı geri çevirmek, halen ekonomik krizin sürdüğü ortamda o denli da kolay değil.