Prof. Dr. İlyas Kemaloğlu, Rusya-Ukrayna savaşının dünü, bugünü ve geleceğine dair bir değerlendirmeyi AA Çözümleme için 3 soruda kaleme aldı.
– RUSYA-UKRAYNA SAVAŞI NASIL BAŞLADI?
1991’de Sovyetler Birliği yıkılmasına karşın baş mirasçısı Rusya Federasyonu, çeşitli entegrasyon projeleriyle eski Sovyet coğrafyasındaki tesirini devam ettirmeye yönelik bir politika izlemeye devam etti. Nitekim Kremlin, 21. yüzyılın başlangıcında elindeki dış siyaset kozlarından da istifade ederek bilhassa Orta Asya ile Kafkasya’da tekrardan etkili konuma geldi. Tüm bu süreçte Rusya açısından en büyük problemi Gürcistan, Ukrayna, Azerbaycan ve Moldova oluşturdu. Ukrayna’nın Rusya açısından arz etmiş olduğu ehemmiyet şüphesiz oldukca daha değişik. Ukrayna, Moskova’nın Ortodoks ve Slav projeleri açısından da Rusya ile Avrupa içinde tampon bölge olması açısından da büyük ehemmiyet arz ediyor. Dolayısıyla Moskova, başından itibaren Ukrayna’nın AB ve NATO ile yakınlaşmasından rahatsız oldu. Ukrayna’da Rusya yanlısı iktidarı hedef alan renkli devrimler (2004 ve 2014), yalnızca Rusya-Ukrayna ilişkilerini değil, Rusya-Batı ilişkilerini de negatif etkiledi. Batı destekli renkli devrimlere karşı Rusya referandumları kullandı. Nitekim 2014’te Kırım’da düzenlenen ve yalnızca Rus nüfusun katılmış olduğu referandumla Kırım, Rusya’ya ilhak edildi. Buna karşılık Rusya G-8’den çıkartıldı ve yaptırımlarla karşı karşıya kaldı.
Şubat 2022’de daha büyük problemler baş gösterdi. 21 Şubat 2022 tarihinde Rusya Federasyonu Devlet Başkanı Vladimir Putin, Rusya halkına yapmış olduğu seslenişte Ukrayna’nın doğusundaki Luhansk ile Donetsk cumhuriyetlerini tanıdığını deklare etti ve arkasından bölgeye Rus askeri birliklerini gönderdi. 24 Şubat 2022 tarihinde ise Moskova, “hususi askeri operasyon” başlattığını duyurarak Ukrayna topraklarına girdi. Rus yetkililerine nazaran operasyonun amacı, Ukrayna’nın yansız hale getirilmesi, silahsızlaştırılması ve Donbas bölgesinde yaşayan Rus nüfusunun güvenliğinin sağlanması idi. Rusya bu amaçlarına kısa sürede ulaşmayı hedefliyordu. Sadece Ukrayna’nın büyük bir direnç göstermesi ve Batı’nın Ukrayna’ya süratli şekilde yardım etmeye başlaması, buradaki gelişmelerin adeta Rusya-Batı savaşına dönüşmesine ve stratejilerin değişmesine niçin oldu. Nitekim Eylül 2022’de daha şubat ayında Rusya tarafınca tanınan Donetsk ile Luhansk’ta ve cenk esnasında ele geçirilen Herson ile Zaporijya’da referandumlar gerçekleştirilerek bu bölgelerin Rusya’ya katılmış olduğu diye deklare edildi. Son iki bölgede Rusya kontrolü tam elde etmiş durumda ve bugün çatışmalar bu noktalarda yoğunlaşmış bulunuyor.
– 2022’DE RUSYA-UKRAYNA SAVAŞININ DÜNYADA YANSIMALARI NELER OLDU?
Rusya-Ukrayna savaşı bir yılını doldururken şimdiden on binlerce insanoğlunun ölümüne ve milyonlarca insanoğlunun göçüne yol açtı. Doğu Avrupa’nın mühim ülkelerinden Ukrayna’nın mühim kısmı harap durumda. Kısa ve orta vadede burada sulh tesis edilse de şüphesiz en büyük ziyanı Ukrayna toprakları ile halkı görmüş oldu. Rus-Ukrayna kardeşliği de büyük bir darbe aldı.
Ukrayna krizi, adeta Rusya-Batı savaşına dönüştü. AB ve ABD, bir taraftan Rusya’ya oldukca yönlü yaptırım uygulamaya başlarken ve Rusya ile ilişkileri minimum seviyeye indirirken öteki taraftan da Ukrayna’ya maddi ve askeri yardımda bulunuyor. Rusya-Batı mücadelesi, Rusya’nın dış siyaset, iktisat ve enerji alanlarında Asya’ya yönelmesine sebep olurken Avrupa ülkelerinin siyasal, askeri ve enerji alanlarında ABD’ye olan bağlılığı arttı. Ukrayna krizi, boru hatları ve demir yolları güzergahlarının değişimine dahi yol açtı. Nitekim Rusya ile iş birliğinin kesilmesi, Avrupa’nın enerji problemi yaşamasına sebep oluyor.
Ukrayna krizi, bir kez daha Rusya ile Batı içinde III. Dünya Savaşı ve nükleer cenk ihtimalini gündeme getirdi. Rusya ile ABD arasındaki silahsızlanma anlaşmalarının askıya alınması da bu ihtimali artırıyor.
Başka dünya ülkeleri, Rusya-Ukrayna krizinden yararlanarak kendi sorunlarını çözmeye çalışıyor. Bu bağlamda Pasifik’te artan Çin-Tayvan gerginliği en mühim örneği teşkil ediyor. Gene Ukrayna mühim bir tahıl tedarikçisi olduğundan, başta Afrika ülkeleri olmak suretiyle birçok ülke ve bölge savaştan dolayı tahıl krizi yaşıyor ve bundan sonrasında da kriz devam edecek şeklinde görünüyor.
Tüm bu süreçte başta BM ve öteki internasyonal örgütlerin etkisizliği ve başarısızlığı ile Türkiye’nin arabuluculuk faaliyetlerindeki başarısı bir kez daha ortaya çıktı. Ankara bir taraftan barışın tesisi için çaba gösterirken öteki taraftan tutsak takası ve tahıl sorunlarının çözülmesini sağlamış oldu. Bu husus, bölgede ve internasyonal arenada son yıllarda gittikçe artan Türkiye’nin prestijini ve ağırlığını bir kez daha ortaya koydu. Bu mevzu ek olarak Türkiye’nin Türk cumhuriyetleriyle ilişkilerine de mühim katkıda bulunmuş oldu.
– RUSYA-UKRAYNA SAVAŞINDA DÜNYAYI NELER BEKLİYOR?
Ukrayna’da barışın tesisi şüphesiz kolay değil. Zira tarafların masaya oturmak için ileri sürdükleri şartlar birbirleriyle oldukca zıt durumda. Rusya, Kırım ve öteki bölgelerin Rusya toprağı olarak kabul edilmesini isterken Ukrayna, Rusya’nın bu topraklardan tamamen çekilmesini talep ediyor. Moskova, Ukrayna’nın silahsızlandırılmasını ve tarafsızlığının ilanını isterken Kiev, Rusya’nın cenk tazminatı ödemesi icap ettiğini ileri sürüyor. Öteki taraftan her ne kadar günümüzde değişik sebeplerden dolayı cephedeki çatışmalar azalmış olsa da hem Rusya hem de Ukrayna kış sonrası için cenk hazırlıklarını sürdürüyor.
Barışın sağlanması için taraflardan birinin ya da tüm tarafların geri adım atması gerekiyor. Öteki taraftan bu saatten sonrasında atılan geri adım, hiçbir ülkenin kamuoyu tarafınca anlaşılamayacak şeklinde görünüyor. Aynı şey, Batı de ilgilendiriyor. Batı ülkelerinin yardımlarını kesmeleri; Batı’nın zayıflığı ve Rusya karşısında mağlubiyeti şeklinde yorumlanacak. Dolayısıyla tamamı, tarafların masaya oturmasını zorlaştıran, kim bilir engellemiş olan hususlardır.
Sadece şüphesiz Ukrayna’da taraflar er ya da geç anlaşmaya varmak zorundalar. Ukrayna’da sulh, Batı’nın ve bilhassa de ABD’nin Rusya ile anlaşmasına bağlı. Ankara’da meydana getirilen ABD-Rusya görüşmesi, taraflar içinde değişik düzeylerde görüşmelerin yapıldığını ve Ukrayna mevzusunun da bu görüşmelerin temel mevzularından biri bulunduğunu gösterdi. Bu tür görüşmelerin Ankara’da yapılıyor olması da tesadüfi değildir. Türkiye, bugün her anlamda Rusya’nın dünyaya oluşturulan kapısı olduğu şeklinde bölgede barışın tesisi için de en fazla çabalayan ülkedir.
O şekilde anlaşılıyor ki, 2023 senesinde çatışmalara paralel olarak çeşitli platform ve düzeylerde görüşmeler de yürütülecek. 2024’te hem ABD’de hem Rusya’da başkanlık seçimlerinin yapılıyor olmasının da bunda tesiri olacak. Kremlin, seçimlerin yapılacağı Mart 2024 öncesinde Ukrayna dosyasını kapatmak isteyecektir. Kaldı ki Ukrayna’daki gelişmeler, AB ülkeleri örneğinde olduğu şeklinde yalnızca Rusya’daki seçimleri değil ABD’deki seçimleri de etkileyecek potansiyele haiz.
[İlyas Kemaloğlu, Marmara Üniversitesi Tarih Bölümü Öğretim Üyesi]
Yoruma kapalı.