Petrol ihracats lkelerin oluturduu OPEC+ grubunun arzda kesintiye gitme karar, ABD’nin gazabn rgtn de facto lideri Suudi Arabistan’a yneltti. Washington, savata Rusya’nn elini glendirdii gerekesiyle Riyad’a ynelik sert eletirilerde bulunmuş oldu. ABD’nin yakn zamana kadar Orta Dou’daki en nemli mttefikini yalnız bu sebeple hedef haline getirdiini sylemek elbet mmkn deil. Bata Riyad ynetimi olmak zere Krfez lkelerinin son dnemde in ile artan ilikileri, Beyaz Saray’ rahatsz eden bir dier mevzu bal. Riyad-Washington hattndaki enerji anlamazlnn, eski Bakan Donald Trump dneminden beri devam eden bir mevzu olarak iki lke arasndaki ilikileri etkileyebilecei ve baka alanlara da yansyabilecei ihtimali son gelimelerle g kazand. Sz mevzusu kriz, Biden’n ynetim dnemini de aarak kronik boyut kazanma potansiyeli tayor.
62 YIL NCE KURULDU
Petrol hra Eden lkeler rgt (OPEC), 14 Eyll 1960’ta Suudi Arabistan, ran, Irak, Kuveyt ve Venezuela tarafndan kuruldu. Petrol piyasasnda fiyatlar denetlemek ve uluslararas petrol irketlerine kar blok oluturmak amacyla kurulan yapya, 1962-1975 dneminde Katar ve Birleik Arap Emirlikleri (BAE) benzer biçimde Krfez lkeleri ile Endonezya, Libya, Nijerya, Cezayir ve Ekvador benzer biçimde nemli petrol reticisi lkeler katld. Bylece OPEC’in 1970’lerde kresel petrol piyasasndaki hisse yzde 70’e ulat ve rgt piyasadaki arz, dolaysyla da fiyatlar byk lde denetim altna ald. OPEC u an Suudi Arabistan, BAE, ran, Irak, Kuveyt, Libya, Nijerya, Cezayir, Angola, Gabon, Endonezya, Venezuela ve Ekvator Ginesi olmak zere 13 ye lkeden oluuyor.
PETROLN YZDE 40’INI RETYORLAR
OPEC bir kartel deil, bamsz petrol reten lkeler arasnda i birliini gelitirmeyi amalayan bir kurulu. Bununla beraber petrol fiyatlarn ve retim miktarlarn belirlemesi asndan kartel zellii de tayor. Sadece uygulamada rgtn ald kararlara uyulmasn fiilen salayacak bir mekanizma bulunmuyor. OPEC+ grubu ise petrol fiyatlarnn dk olduu 2016 ylnda OPEC’in dier 10 petrol reticisi lkeyle glerini birletirmesiyle ortaya kt. Bu yeni yeler arasnda gnde 10 milyon varilin zerinde retim meydana getiren Rusya ba ekiyor. Gene gnde 10 milyon varilden fazla retim meydana getiren Suudi Arabistan da OPEC iindeki en byk petrol reticisi konumunda. Sz mevzusu 23 lke, dnyadaki toplam ham petrol arznn yaklak yzde 40’n salyor.
SLAH OLARAK KULLANDI
OPEC’e ye Arap lkeleri, petrol ilk kez 6 Ekim 1973’te balayan Arap-srail Sava srasnda tabanca olarak kulland. Msr’n srail’e yapt hamleyle fitili atelenen Arap-srail Sava, Tel Aviv’in 1967’de patlak veren ‘6 Gn Sava’nda igal ettii topraklardan ekilmeyi kabul etmemesi zerine balad. Sava hazrlklar kapsamnda dnemin Suudi Arabistan Kral Faysal bin Abdulaziz ile Msr Cumhurbakan Enver Sedat, yaklamakta olan silahl mcadelede petrol tabanca olarak kullanma karar ald. Savata Washington’n Araplara kar srail’e yardm etmesi zerine OPEC, 15 Ekim 1973’te, her ay petrol retiminin yzde 5 azaltlmasn ngren ambargoyu duyurdu. ABD ile balayan yasak, Hollanda bata olmak zere Bat Avrupa lkeleri ve Japonya’ya kadar geniletildi. retimdeki kesinti, ambargonun balad ekimden aralk ayna gelindiinde yzde 25’e ulat.
AMBARGONUN ETKLER
Arap lkelerinin uygulad ambargonun ksa vadede arpc tesirleri oldu. Petrol fiyatlarnn yaklak yzde 400 artmas, petrol ihra eden lkelerin ekonomilerine ciddi ekilde yarad. Bu dnemde petrol gelirleri yn deitirerek Orta Dou lkelerine doru akmaya balad. ABD bata olmak zere sanayilemi lkelerin ucuz petrole gre yaplandrlm retim sistemlerinde zorlanmalar ve daralmalar grld. Petrol fiyatlarndaki art maliyetlere yansd ve bu durum enflasyonun hzlanmasna yol at. ABD’nin srail’e destei zerine balayan engelleme, NATO iinde atlaklar oluturdu.
EME AKARKEN KPN DOLDURMA DERDNDE
Yeni afak’n haberine gre, stanbul Aydn niversitesi retim yesi Dr. Filiz Katman, dnyann yenilenebilir enerjiye doru kaydn ve OPEC’in arz ksma kararnn arkasnda byle bir gereklik olduunu belirtti. Petrol reticisi lkelerin hl talep varken bundan olabildiince fazla gelir elde etmeye altn kaydeden Katman, “Tabiri caizse eme akarken kpn doldurmaya alan bir Rusya ve Krfez var. Bu gidile yenilenebilir enerjinin rekabet edebilirlii artacak. Hidrokarbon kaynaklar byk darbe alacak” dedi.
21’inci yzyln Asya Pasifik a olduunu syleyen Dr. Katman, “Enerji talebi, nfus art hz, eitimde gelime, gen nfus oran ve ekonomik kalknma benzer biçimde parametrelere baktmz süre karmza bir in, iki Hindistan kyor. yle olunca da bu lkelerin kimlerle i birlii yapt rutubet kazanyor. Bat’da ise salgn sonras srekli gerileme var. Doal olarak Krfez lkeleri i birlii mevzusunda yeni alternatiflere yneliyor. ABD’nin bu kadar hrn olmasnn altnda yatan sebep de bu aslnda” ifadelerini kulland. Katman, ABD’da bulunan kaya gaz ve kaya petrolyle birlikte Washington’n artk Orta Dou’nun enerji kaynaklarna ihtiya duymadn, blgeden ekilirken de alan rakipleri Rusya ile in’e kaptrdn dile getirdi.
ABD KRFEZ’DE ETKSN YTRYOR
Krfez lkelerinin son dnemde Washington’n gdmnden karak in ve Rusya’yla yakn ilikiler kurmaya alt grlyor. Bat ile derin tarihsel balar olan fakat ayn zamanda Moskova’yla da 2015’ten bu yana ok ynl i birlii gelitiren Krfez lkeleri, Rusya-Ukrayna krizinde davranışlarında ölçülü bir politika yrtt. ABD, Krfez’i Ukrayna krizinde Rusya’nn karsnda ve kendi yannda durmaya çağrı etse de Krfez’in verdii tepki, Beyaz Saray’n artk blgede tek hkim g olmadn ortaya koydu. zellikle 2010 sonras eski ABD Bakan Barack Obama ile balayan ve bugne kadar sregelen “Washington’n blge siyasetindeki sorumluluu bakalarna atma ilkesi”ne dayal siyaseti ve blgesel rol, Krfez’in ABD’yi sorgulamasna niçin oldu. Riyad, Washington’la gvenlik i birliini srdrrken bu ilikinin tek tarafl bamlla dnmesinden rahatszlk duymaya balad. Olas riskleri amak iin de aktr eitlendirme yoluna gitti. Bu anlamda Rusya ve in, ne kan iki aktr oldu. Moskova ve Pekin ynetimlerinin, Krfez’de Suudi Arabistan, BAE, Katar ve Kuveyt’le birok adan yaknlaarak ABD’nin oluturduu g boluunu doldurduu sylenebilir.
RUSYA’YA DESTEK VERMEKLE SULADI
1973 petrol krizinden 49 yl sonrasında, 5 Ekim 2022’de OPEC+ lkelerinin petrol arzn gnlk 2 milyon varil azaltacan duyurmas, ABD ile Orta Dou’daki en nemli mttefiki Suudi Arabistan’ tekrardan kar karya getirdi. Riyad ynetimini Rusya-Ukrayna Sava’nda Moskova’nn yannda yer almakla sulayan Washington’dan pe pee sert aklamalar geldi. Beyaz Saray Ulusal Gvenlik Konseyi Stratejik letiim Direktr John Kirby, “OPEC+ grubunun ald karar, Rusya lideri Putin’in savana askeri ve tinsel destek mahiyetinde” dedi. Kirby, ABD Bakan Joe Biden’n, Suud ile ilikileri tekrardan gzden geirdiini kaydetti. Biden da sz mevzusu kararn Riyad iin sonular olacan dile getirdi. ABD Senatosu D likiler Komitesi Bakan Bob Menendez, Suud’la tabanca sat dahil tm ilikilerin askya alnmas ars yapt.
‘TEK DERD SEM’ DDASI
Biden ynetiminin, ABD’de 8 Kasm’daki ara seimlerden nce benzin fiyat ve enflasyonun ykselmesinden endie ettii iin giriimlerde bulunduu, negatif yant alnca da bu ekilde sert tepki verdii iddias oka konuuldu. Wall Street Journal gazetesinin haberine gre, ABD ynetimi, Suudi Arabistan’dan kararn 1 ay ertelenmesini talep etti. Bylece retim kesintisi ve fiyat artlar seimlerden sonraya kalacakt. Haberde, Suudi yetkililerin Biden’ siyasal hesap yaparak bylesi bir talepte bulunmakla sulad ve negatif yant verdii açıklandı. ABD Bakan geen temmuz aynda da hzla ykselen enflasyona zm bulmak amacyla, daha nce ‘parya’ haline getirme sz verdii Arabistan’a giderek Suud Veliaht Prensi Muhammed bin Selman’la grm; ziyaret ABD kamuoyunda tepki ekmiti.
Yoruma kapalı.