Afrika ülkelerinin Türk Bayraktar İHA’larına ilgisi neden arttı?

Paul Melly, Chatham House Afrika Programı Danışmanı

Dünyanın çeşitli yerlerindeki çatışmalarda etkili olduğu görülen Türk yapımı İnsansız Hava Araçlarına (İHA) Afrika ülkelerinden de talep giderek artıyor.

Rusya’nın Ukrayna’yı işgaline karşı Batı kaynaklı ağır silahlar ve roketatarlar gelmeye başlamadan ilkin Kiev hükümetinin elinde kullanabileceği bir tabanca vardı: Bayraktar TB2 İHA’ları.

Türk yapımı bu tabanca, 2020’deki Dağlık Karabağ harbinde Azerbaycan’ın Ermeni zırhlı güçlerini yenmesine ve geniş toprakları geri almasına destek olmuş ve etkinliğini kanıtlamıştı.

Sadece Bayraktar hayranlığı yalnız Doğu Avrupa ve Kafkasya ile sınırı olan değil.

Geçtiğimiz haftalarda, Burkina Faso’dan güneye doğru ilerleyen cihatçı grupların sızmasını engellemek için savaşım eden Batı Afrika ülkesi Togo’ya Bayraktar TB2 sevkiyatı yapılmış oldu.

Mayıs ayında ise Nijer, Sahra Çölü’nün güneyindeki Sahel bölgesinde ve Çad Gölü çevresinde isyancı gruplara karşı yürüttüğü askeri operasyonlar için 6 tane TB2 satın aldı.

Bayraktar’ın öteki Afrikalı müşterileri içinde Etiyopya, Fas ve Tunus yer alırken Angola da ilgisini beyan etti.

Sadece bu kuvvetli gözetleme ve hücum silahları kıtada ilk olarak 2019 başlarında Libya’da kullanıldı. Birleşmiş Milletler tarafınca tanınan Trablus merkezli hükümete bağlı güçler, doğudaki General Halife Hafter liderliğindeki isyancıları bu silahlar yardımıyla durdurmuştu.

Afrikalı alıcılar, bilhassa de yoksul ülkeler için İHA’lar, pilotlu jetlerden oluşan geleneksel hava hücum gücü oluşturmak için ihtiyaç duyulan büyük ekipman maliyeti ve uzun eğitim dönemine gerek kalmadan mühim bir hava gücü oluşturma şansı sunuyor.

Bu durum Nijer ve Togo şeklinde ülkeler için bilhassa cazip.

Bu ülkeler, Sahel bölgesinin çalılık arazisinde hareket halinde ve motive cihatçı militanlara karşı savaşım ediyor. Cihatçı gruplar, motosikletli mobil birimler halinde, ücra yerlerdeki güvenlik güçlerine, jandarma karakolları, sınır geçişleri ve sivil topluluklara pusu kurup saldırılar düzenliyor.

Nijer ordusu senelerdir bu sorunla boğuşuyor ve başkent Niamey’e birkaç saat mesafede, Burkina Faso ve Mali sınırında militanlarla savaşıyor.

Hükümet birlikleri ek olarak ülkenin güneydoğusunu Boko Haram ve Batı Afrika Bölgesi İslam Devleti (ISWAP) saldırılarından korumak için sıkıntılı bir savaşım veriyor.

Sadece Togo için cihatçı tehdit nispeten yeni ve kaygı verici bir durum.

Geçtiğimiz on yıl içinde cihatçı militan grupların faaliyetleri orta Sahel’de (Mali, Burkina Faso ve Nijer) ve Fildişi Sahili, Gana, Togo ve Benin şeklinde kıyı ülkelerinin iç kesimleriyle sınırı olan kaldı.

Sadece son zamanlarda, silahlı grupların Burkina Faso’nun büyük bir kısmına ve bu dört devletle sınır süresince uzanan kırsal alanlara yayılmasıyla beraber tablo değişmeye başladı.

2019’un sonlarına doğru güvenlik güçleri militanların şimal Togo’ya sızdığına dair veriler tespit etti.

Başlangıçta savaşçılar yalnız dinlenmek ve güç toplamak için saklanıyor sadece Lome hükümeti, Batı Afrika kıyılarındaki öteki hükümetler şeklinde, tehdidin büyüyebileceğinden kaygı duyuyordu.

Komşu Fildişi Sahili 2016’da Grand Bassam dinlence beldesinde 19 kişinin ölümüne neden olan bir cihatçı saldırısına maruz kalmış, peşinden 2020’de kuzeydoğuda güvenlik güçleriyle saldırılar ve çatışmalar yaşanmıştı.

Militanlar Benin’deki Pendjari Ulusal Parkı’nda iki Fransız turisti kaçırdığında ise mahalli bir yırtıcı yaşam rehberi yaşamını yitirdi. Turistler hemen sonra Burkina Faso sınırında kurtarılırken çıkan çatışmada iki Fransız askeri öldürüldü.

Togo’ya yönelik ilk direkt baskın geçtiğimiz Kasım ayında Sanloanga’da gerçekleşti. Arkasından 11 Mayıs’ta onlarca militan Burkina Faso civarlarındaki Kpék-pakandi’de bir ordu karakoluna saldırarak sekiz askerin ölümüne ve 13’ünün yaralanmasına niçin oldu.

Askerler karşılık vererek bazı saldırganları öldürdü. Haziran’da hükümet Togo’nun en şimal bölgesi Savanes’de muhteşem hal duyuru etti.

Sadece bu, sınır bölgesinde etkinlik gösteren ve Mali merkezli cihatçı silahlı gruplardan oluşan Cemaat Nusra el İslam ve Müslim’e (JNIM) bağlı olduğu kabul edilen cihatçıları caydırmak için kafi olmadı. Temmuz ayında meydana gelen bir başka vakada da iki asker öldürüldü.

Cumhurbaşkanı Faure Gnassingbé moral vermek amacıyla bölgeyi gezdi. Sadece cihatçıların sertliğinden etkilenen Sahel’in öteki bölgelerinde olduğu şeklinde burada da olaylardan fena etkilenen bazı mahalli halk köylerini terk ediyor.

On senelerdir iktidarı tekelinde tutmaya alışkın olan rejim, militan tehdidiyle başa çıkmak için birleşik bir ulusal strateji geliştirme çabasıyla karşıcılık partileriyle görüşme ihtiyacı bile hissetti.

Sadece sonunda direkt askeri güç kullanımı da olmak zorunda. Bu aşamada Bayraktar İHA’ları devreye giriyor ve Nijer şeklinde Togo’ya da militan savaşçı gruplarını saptamak ve onlara karşı hücum düzenlemek için kendi ulusal hava gözetleme kapasitesini sağlıyor.

Sahel bölgesinde İHA kullanımı yeni değil. Hem Fransa hem de ABD’nin Nijer’de hükümetin güvenlik stratejisini desteklemek suretiyle etkinlik gösteren İHA üsleri var.

Federal hükümetin Tigray Halk Kurtuluş Cephesi ile savaşım etmiş olduğu Etiyopya şeklinde daha büyük güçler için İHA’lar, genel askeri kapasiteyi genişletmek için mühim araçlar.

Sadece pilotlu uçaklarda olan riskler İHA’lar de ilgilendiriyor. Yardım çalışanları, Ocak ayına gelindiğinde, Etiyopya’nın Tigray ile çatışmasında İHA’ların 300’den fazla sivili öldürdüğünü bildiriyordu.

Togo ordusu da insanlı mı insansız mı olduğu belirsiz bir uçağın 9-10 Temmuz’daki bir saldırıda, militan oldukları düşüncesiyle yanlışlıkla yedi sivili öldürdüğünü kabul etti.

Bu tür ağlatısal hata riski, cihatçıların sızdığı bölgelerde daha da fazla.

Hem Togo hem de Nijer için Türkiye ile tedarik ortaklığı, eski sömürgeci güç Fransa ile yakın güvenlik ortaklıklarına bağımlılığı azaltma mevzusundaki kamuoyu tedirginliğini yok etme bakımından siyasal açıdan da yararlı.

Ankara açısından da cazip yanları var: “İHA diplomasisi” ve askeri ortaklık, Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan’ın Sahra’nın güneyine yönelik dış politikasında mühim bir vasıta haline geldi ve havaalanıyla öteki kilit altyapıların inşası şeklinde daha uzun süredir devam eden politikaların tamamlayıcısı oldu.

Bayraktar TB2 İHA’ların üreticisi Baykar’ın başındaki Bayraktar kardeşlerden Haluk Bayraktar firmanın genel müdürü. Selçuk Bayraktar ise firmanın teknoloji müdürü ve Cumhurbaşkanı Erdoğan’ın kızı Sümeyye Erdoğan ile evli.